CEVAP:

Kendisinden rivayet edilen bir görüşe göre Ebû Hanife, cemaatin imamla birlikte selam vermesi gerektiğini söylemiştir. Onun delili, Buhârî’de geçen ve İtbân b. Mâlik el-Ensârî’nin rivayet ettiği “Biz Resûlullâh ile birlikte namaz kıldık, o selam verdiği vakit biz de verdik” (Buhârî, Ezân, 153) hadisidir.

Kendisinden rivayet edilen diğer görüşe göre Ebû Hanife ve Hanefi mezhebinin diğer âlimleri İmam Muhammed ve Ebû Yusuf ile diğer mezhep imamları İmam Şâfiî, İmam Mâlik ve Ahmed b. Hanbel ise cemaatin imamdan sonra selam vermesi gerektiğini söylemişlerdir. Bu görüşte olanlara göre cemaat, imama tabidir. Tabi olan ise arkadan gelir. Eğer imamla beraber selam verirlerse tabi olmaktan çıkmış, birlikte hareket etmiş olurlar. Bundan dolayı cemaat, imamdan sonra selam vermelidir.

Meşhur muhaddislerden İbn Hacer, yukarıdaki hadisle ilgili olarak Zeyn b. Müneyyir’in şöyle dediğini nakletmiştir:

“Buhârî’nin bu hadisi buraya alması iki ihtimale göredir:

Birincisi: Cemaat, imam selama başladıktan sonra selam vermeye başlar. Yani imam selamı bitirmeden cemaat da selama başlamış olur.

İkincisi: Cemaat, imam selamı bitirdiği zaman selam vermeye başlar. Buna göre şunu söylemek mümkündür: İmam Buhârî’nin kullandığı bu konu (bâb) başlığı iki anlama da gelebildiğine göre müçtehit gerekli inceleme ve araştırmaları yaptıktan sonra dilediği görüşü tercih edebilecektir.”

Daha sonra İbn Hacer kendisi şöyle demiştir: “Bir ihtimal de şudur: İmam Buhârî, ikincisinin şart olmadığını söylemiş olabilir. Çünkü buradaki lafız ikincisinin şart olmadığını, her iki şekilde de selam verilebileceğini, cemaatin hangisini yaparsa yapsın her ikisinin de caiz olacağını göstermektedir.” (Ebu’l-Fadl Şihâbuddîn Ahmed İbn Ali İbn Hacer el-Askalânî: Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Ta’lîk: Abdurraûf Sa’d vd., Mektebetu’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, y.y., 1978; c: 4, s. 250, 831. hadisin şerhi.)

Bize göre de imam sağa selam verdikten sonra cemaat sağa, imam sola selam verdikten sonra cemaat de sola selam vermelidir. Yani imamla aynı anda değil, imamdan sonra…

Burada namaz kıldıran kişilere, özellikle de cami imamlarına, uzatarak selam vermemeleri gerektiğini hatırlatmak faydalı olacaktır. Zira selamı uzatarak değil, uzatmaksızın vermek sünnettir. Ebû Hureyre radıyallâhu anh’tan gelen rivayete göre, o şöyle demiştir:

“Selamı(n kelime ve harflerini) uzatmamak sünnettir.” (Tirmizî, Salât, 224; Ebû Dâvûd, Salât, 185-186)

Bu rivayeti naklettikten sonra İmam Tirmizî, şu açıklamayı yapmıştır:

“Bu hadis hasen sahihtir. İlim adamları bu şekli müstehap görmüşlerdir. İbrahim en-Nehaî’nin şöyle dediği rivayet olunur: Tekbir ve selam uzatılmaksızın yapılmalıdır.”

“İbn Seyyidi’n-Nâs: Ulemâ, selam lâfızlarını tek tek söylemenin ve onu uzatmamanın müstehap olduğunu söylemişlerdir. Bu konuda ulemâ arasında ihtilâf bilmiyorum der. Namazda sadece selamın değil, intikal tekbirlerinin de imam tarafından uzatılmaması gerekir. Çünkü bu uzatma imamın muktedîden (kendisine uyanlardan) sonraya kalmasına sebep olmaktadır.” (Sünen-i Ebû Dâvûd Tercüme ve Şerhi, Necati Yeniel, Hüseyin Kayapınar, Kontrol: Mehmed Savaş, Şamil Yayınevi, İstanbul, 1988, c: 4, s. 57)

Cevabın yayımlandığı yer için bkz: Yahya Şenol-Enes Alimoğlu, İnsanlık Tarihi Boyunca O Namaz, Süleymaniye Vakfı Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 2016, s. 182-184.